ابعاد گفتگو انیمیشنی برای هزاره سوم

با اینکه از زمان ساخته شدن انیمیشن ابعاد گفتگو(DIMENSIONS OF DIALOGUE) چهل سال می گذرد، با این حال به نظر می رسد که این انیمیشن برای زمانه ما ساخته شده است. ابعد گفتگو توسط یان شوانکمایر(Jan Svankmajer) با تکنیک استاپ موشن در سال 1982 در کشور چکسلواکی ساخته شده است. آن زمان چکسلواکی تحت حاکمیت حزب کمونیست و تحت سیطره شوروی قرار داشت.

این انیمیشن 12 دقیقه ای از سه بخش تشکیل شده است: گفتگوی ابدی، گفتگوی پرشور و گفتگوی طاقت‌فرسا.

شرایط اجتماعی-سیاسی

اما برای درک بهتر این انیمیشن باید به شرایط اجتماعی-سیاسی ساخته شدن آن نیز توجه کرد. در سال 1968 که برژنف دبیر کل حزب کمونیست شوروی در حال عقبگرد، نسبت به اصلاحات انجام شده در زمینه سیاست داخلی در دوره نیکیتا خروشچف بود، الکساندر دوبچک دبیر کل حزب کمونیست چکسلواکی دست به اصلاحات اساسی زد و آزادی‌های فردی و اجتماعی بیشتری را در فضای سیاسی کشور ایجاد کرد. اما این حرکت خوشایند زمامداران شوروی نبود و حسب پیمان ورشو، برژنف همراه با متحدینش به چکسلواکی حمله کرد و آن را تصرف کرد. دورهٔ آزادی سیاسی در چکسلواکی عمر بسیار کوتاهی داشت و در همان سال به پایان رسید و فصل جدیدی از فضای سرکوب و سانسور آغاز شد و ادامه پیدا کرد. این انیمیشن در چنین فضایی خلق شد.

گفتگوی ابدی

در این بخش می بینیم که به شکل خشونت آمیزی از کثرت و تنوع به سمت یکدست شدن حرکت می کنیم. به نظر می رسد که شوانکمایر با استفاده از عناصری متنوع و متعددی که در چهره هر فرد به کار رفته در ابتدا نوعی از تکثر را نشان می دهد و در ادامه هر یک از سرها به نزاع می پردازند و با خشونت هر چه تمام تر یکدیگر را بلعیده و به مرور این تکثر به چهره ای یکدست بدل می شود. این روند با کنده شدن هر سر به قسمت های کمتر متمایز ادامه می یابد. در پایان، ما با دو نیم تنه سفالی یکسان باقی می مانیم، که سپس یکدیگر را می خورند و نسخه های دقیق بی پایانی را بیرون می ریزند.

عنوان "گفتگوی ابدی" در در درون خود یک پارادوکس دارد. در اینجا قرار نیست گفتگو منجر به نتیجه ای شود. بلکه سنتز این گفتگو فقط و فقط برآمدن پیروزمندانه منطق قدرت است. در پایان این بخش محصول ماشین گفتگو را می بینیم. سرهایی یکدست و یک شکل و یک اندازه. مطلوب طبقه حاکم. همان چیزی که فرزند زمانه اش است. زمانه ای که هیچ حداقلی برای آزادی های فردی را بر نمی تابد و تحت حاکمیت برادر بزرگ، گوش به فرمان وی باقی می ماند.

گفتگوی پرشور

در گفتگوی پرشور مرد و زنی ساخته شده از خاک رس را می بینیم. به گونه ای که فقط شوانکمایر می تواند از طریق جادوی خاک رس عشق‌بازی را چنین زیبا خلق کند. پس از اتمام هم‌آمیزیِ زن و مرد، توده کوچکی از خاک رس بین آنها ظاهر می شود. هر یک، از این دو توده را پس می زند و نشان می دهد که دیگری باید آن را حفظ کند. واضح است که هیچ یک از آنها نمی خواهند هیچ ارتباطی با توده کوچک و پرشور داشته باشند. رابطه آنها از عشقی پرشور به نفرتی مطلق بدل می شود. و در اینجا مجدد شاهد در هم‌آمیخته شدن مرد و زن در اوج نفرت هستیم. شوانکمایر با جادوی گل رُس دو بار این در هم‌آمیختن را نشان می دهد. بار اول رابطه ای عاشقانه است و عشق بازی و دومین بار نفرت است تخریب. در هر دو بار مرد و زن در هم می آمیزند.

گفتگوی طاقت فرسا

در این بخش، دو کله طاس را می بینیم که در سه مرحله از دهان خود چیزهایی را خارج می کنند. در مرحله اول به نظر می رسد که هر دو نسبت به درخواست هایی که مطرح می کنند پاسخ مناسبی دریافت می کنند. در پایان مرحله اول سرها سالم هستند. در مرحله دوم درخواست ها و پاسخ های دریافت شده نسبتی با هم ندارند. هر چند که شاید بتوان پنیر را روی کفش هم مالید یا نان را به داخل مدادتراش فرو برد. همانطور که در زندگی روزمره مان به طور مکرر با آن روبرو هستیم. درخواست هایی را مطرح می کنیم و پاسخ هایی را می شنویم که جنسی شبیه مالیدن کره بر روی مسواک و کشیدن خمیردندان بر روی کفش دارد. نه سوالات هیچ درجه ای از وضوح را دارند و نه پاسخ ها. اما دو طرف ساعت ها در موردش به گفتگویی طاقت فرسا می نشینند. در پایان بخش دوم شاهد تِرَک خوردن کله های طاس هستیم. در بخش سوم اما فرایند گفتگو به شکل دیگری ادامه پیدا می کند. شاید هدف شوانکمایر از نشان دادن همزمان اشیا توسط هر دو کله به طور توامان نشان دادن این موضوع باشد که، هر کدام از دو کله بر حقیقی بودن این جمله اصرار می ورزد:"این یه کفشه." یا "این یه مدادتراشه."

در دنیای واقعی برای ما نیز چنین اتفاقی می افتاد. وقتی ما در یک مکالمه از واژه "درخت" استفاده می کنیم، یک "درخت" بیرونی را در نظر داریم. "درخت"ی که در ذهن ما نقش بسته بستگی به موقعیت جغرافیاییمان می تواند مثلا بلوط باشد. اما برای طرف مقابل یک درخت سیب باشد. ما هر دو اما فقط از واژه "درخت" استفاده می کنیم. و آن درخت با تمام ویژگی هایش پایه و اساس گفتگو و چالش های پیش روی ما را شکل می دهد. در این بخش نیز به نظر چنین می رسد و در پایان هر دو کله خسته از یک گفتگوی طاقت فرسا متلاشی می شوند.

انیمیشن "ابعاد گفتگو" یک فیلم کوتاه بسیار قابل توجه در سبک سورئال است. ابعاد گفتگو نشانگر شکست تعامل انسان در هر دو سطح اجتماعی-سیاسی و شخصی است که باعث می شود در حالی که تلخندی بر گوشه لبتان نقش بسته، به چیزهای زیادی فکر کنید.